Westvlams voeh begunnuhrs: eh paor tiepisjche ding'n


1. Kontraksjches

In't Westvlams kujje dikkerst'n hiejele zinn'n vervang'n deur iejen woe'ert, zoewe eh bitje g'lik in 't duts moa toen nog kstrehmer. 'k hon eh kieje eh simpel voewerbeeltje geev'n omt eh bitje duddelukker te moakn. Aj in 't ahbehjin wilt zegg'n "Ik kan U verzekeren dat ik de door U zopas aangehaalde acties niet ondernomen heb", toen kujje hiejel die zinne in iejene kieje
in 't Westvlams zehhn: "Jommojakkundoen". Zoewe simpel iz dattus, ge ziejet, Westvlams is zo simpel g'lik of dat 't groewet is, en lik of danmme getoggd en: wieder zegg'n olles kortuhr, dus 't nis nieje damme't stif groewet doen!
Noch eh poar voewerbeeld'n:
- Hothoanjoat: Gelieve in de actuele omstandigheden van enige kalmte blijk te geven
- Huhziehiezehkezot: U vergist zich schromelijk
- Belangelanstnnie: Ik kan U met aandrang verzekeren dat hetgeen U beweert geheel en al uit de lucht gegrepen is

2. Uutrukking'n

't Is nie omdatt'r in 't ahbehjin zukken'oap schoewene uutrukking'n bestaon, damme widder moet'n achterbluv'n. Miejer noch: 'k goan dirrekteh ki toogn dam widder supehriejuhre uutrukking'n en, vehle schonder, welspreek'nder en briejetsproakieger dan ol d'rihste. Kik mor eh ki no wuk datter ier oender stoat. Voe de poar sukkeloars die noch hin Westvlams verstoan (Uhls! Kiehk'ns!) e'k der toen mor de vertoaling bie gezwierd. Ge ziet uht: muh zin widder noch de slichtste nieje!
- Ahtuh mehk smakt no stroent, is de koewe onguhzoent: als er zich problemen voordoen, kun je maar beter op zoek gaan naar de oorzaken die eraan ten gronde liggen
- Behter uh bleine up jun dumme, dan'eh flesche zoender hat: draag zorg voor je flesje bier op plaatsen waar je door  omstandigheden vaak een onverwachtse en ongewilde duw te beurt valt
- Duh kiekens zitt'n deur den droad: dat meisje daar draagt geen beha
- Ge zit d'ran glik mettes giejete: welke truuks je ook uit je mouw schudt gedurende het verdere spelverloop, ik ga winnen
- De schoane smietn ze weh, mo de kuut oed'n ze: Pas op dat je niets weg werpt dat je nog nodig zou kunnen hebben
- Gif moh pulle: zorg er maar voor dat het snel vordert
- ti ol hin oarsniejen: het is niet allemaal even triviaal
- Kuust mo juh schuppof: maak maar dat je weg komt
- 'k hon daddier eh kih rap hon doewen hoan: ik zorg er wel voor dat het zo snel mogelijk in orde komt [let op het typische meermaals gebruiken van het werkwoord 'goan'.
Aj meh nus wilt koarten moej weh weetn oe daj duh viejer soewertn troef moed'uutspreekn int Westvlams: Ehrtns, Piekkns, Koekns en Kloavers.

3. Vervoehing'n van oenvervoehbaoruh ding'n

Dur zin eh hiejeln boewel persoewen, zoewel in 't inkelvoed g'lik int miejervoed, moa ge moe nie pijzn danze doar int ahbehjin etwot mij doewen. Dat moeddehkih gedoan zin, en wuk ister nu beetre dahnt Westvlams om doar ehneind'an te moak'n! Muh goan der drekt eh kiej'invliengn meh e poar klassikkuhrs:
JA
- 1e persoon enkelvoud: Joak
- 2e persoon enkelvoud: Joaj/Joag
- 3e persoon enkelvoud: Joan'n (mannelijk), Joas (vrouwelijk) en Joat (onzijdig)
- 1e persoon meervoud: Jom
- 2e persoon meervoud: Joaj/Joag
- 3e persoon meervoud: Joans
NEE
- 1e persoon enkelvoud: Nink
- 2e persoon enkelvoud: Nij/Nejeg
- 3e persoon enkelvoud: Niejen'n (mannelijk), Niejens (vrouwelijk) en Niejet (onzijdig)
- 1e persoon meervoud: Nim
- 2e persoon meervoud: Nij/Nejeg
- 3e persoon meervoud: Nihns

4. Verdubbling i uuzze klaps

J et da verre overols, oj e taele behint te klappn, moej de vervoehing va zien e en lejern. I t West Vlams is da owuk zo-uh. Mo bie us is da noh e bitje anders; m'en wiedre noh de dubble vorm'n:
EN
- 1e persoon enkelvoud: 'k en ik
- 2e persoon enkelvoud: j'eh gie
- 3e persoon enkelvoud: ie jet em (mannelijk)/ s' eh sie(vrouwelijk)
- 1e persoon meervoud: m'en wiedre
- 2e persoon meervoud: j'et giedre
- 3e persoon meervoud: s'en ziedre
ZIEN
- 1e persoon enkelvoud: 'k zien ik
- 2e persoon enkelvoud: je zie gie
- 3e persoon enkelvoud: ie is em (mannelijk)/ s'is sie(vrouwelijk)
- 1e persoon meervoud: me zien wiedre
- 2e persoon meervoud: je zie giedre
- 3e persoon meervoud: ze zien ziedre

5. Eh formidoabeln woe'erdnschat

Atter iejen toale voer olles en nohhentwuk goeklink'nduh woe'erdn eht, isttochwel 't Westvlams zekerstn! Of wuk peiziejiervahn:
- Antieden [westhoek] / Tierlijk [Zuid-West-Vlaandren]: vroeg
- Ballasoewere, Juttekokuhr, Renne: schommel
- Ballows vorkn: hooi- of strobalen middels een hooivork op de aanhangwagen achter de tractor leggen
- Bollekihte/Bollekette: een king-size knikker
- Toetoet: jazeker
- Dilt: "zolder" boven stallen, dient op hooi/stro te stockeren
- Djistekakker: dikkenekke
- Erweetn schussnt: Erwten van de pel ontdoen
- Ehrtefrettuhr: een zeurkous
- Furnient: ongedierte (bij insecten)
- Frutnier: wesp
- Hejul die santaboetiek: heel dat zaakske
- Kieszak: vettigaard
- Klutters / Klutterheeld: kleingeldl
- Koentroarieje: integendeel
- Kussnbietre: kerel met een klein lief
- Lettre: weinig
- Marbels/Marbel'n: knikkers/met knikkers spelen
- Meezje: mug
- Naftindoewun: de auto van verse brandstof voorzien
- Oalkartiejel: beerkar
- Pernikkuhl: klein, onbeduidend mannetje
- Pertanks: nochtans
- Picknickels / Picknick'n: nic-nacskes (of iets in die aard)
- Poestern: 's morgens en 's avonds de dieren verzorgen
- Preus/Preus luk vejertih: trots/ enorm trots zijn
- Pursentjuh: geduld
- Schuttels, de schuttels doewun: de vaat doen
- Schuuflette: fluitje
- Schurdih/Schurihoard: roekeloos, roekeloos persoon
- Schuw: gevaarlijk/geweldig (let op het verschil in betekenis)
- Seuluh: emmer
- Sloter: sleutel
- Smihrlaprie: goederen van bedenkelijke kwaliteit
- Smuk [Smukk'n]: motregen [motregenen]
- Stoffoatje: materiaal
- Sturtn: morsenl
- Tefeete: direct [uitgesproken met accent grave]
- Tettink/Tettingngn: regenworm, regenwormen
- Toetoet: jazeker
- Ulluh / Uljuh: deksel / dekseltje
- Verzekers: waarschijnlijk
- Veust: nok van een dak
- Vurdummeliern: vernielen
- Vowte/Volte: slaapkamer op het 0.5e verdiep
- Vuhlleege: onhygienische vrouw
- Zeemtette: slijmbal, zagevent


Toeristisch'informoache: wuk moej ziejen, wuk moej doewen, wuk moej weetn?


Ol wuk daj moe weetn aj no nuuzze streeke komt!

j'e giedre nu ol 't ejen en 't andre helezn ovre uuzze streeke, e me zien wiedre der wrejed herust i daj giedre ho kommn. Me zien wiedre dadde ol hewent, anheziejen da de boan'n noh uzze schoane provinschje olle zoomre toe zittn. Dadde wild'en nieje zehhn da t eenihste da me wiedre en die de moeite is voe te ziene de zeeje is! Controareje! Med ol die vrimde die fransch en ollansch klappn i plekke va uuzze tale, hoom me wiedre do lievre nieje. Vodre em me wiedre noh va da fantastisch etn, woa dan dandre hin lap kunnn a lehhn. T is noh ossan va die kloeke boerekost, woh daj te minste tehn uh stuuk va kut.

Bekende Westvlamsche streekn daj moe geziejen en:

M'en t wiedre ier ol het ovre de zeeje, mo de schoenste plekkn kenne giedre harrantie noh nie. Best da allejene de West Vlaming da ier kunnn lezn, want me zien wiedre noh nie te vele hedient me al die vrimde. Ah ja, t is toh just, t hot anders direct were vul stoan me otels. 
- Bacht'n duh Kuuppe: Bacht'n duh Kuuppe is de plekke woa da de menschen noh eht plat kunn klappn. T et dre verzekns ook mih te makn da da doa nooijet bezet hewist is i dneestn owurlohe. E hovohtn da dr doa hewist is, menschn, j'et giedre doa hin hedaht va! Me vinn wiedre noh verre olle dahe obussn e oed iezzre. Mo t is e schoawene streke. t enihste daj doa verre ziet zien ofsteen e vruhtn [geliek majies, heeste e terwe]. 
- N'nizzer N'nizzer i de stroom da me wiedre en e die ol zovele te doewun het et i uzze geschiedenisse. K en t ol het ovre die vrejeschelukke dingn die dao tahtieh joarn heleen te doewen woarn [pasch e lun up, t et doa noh nowujet zoh vele voak hewist]. Nu, t is doa ol azowe nat, moh toen wost nie e te doewen. Bist dak et ovre t woatre en, ze moetn ziedre ier nie reklamern on ze e bitje woatre zien ahter dat herehnt et. T lopt huntre an d n'nizzer va tiet toe tied ondre woatre.
- Euvelland: 
- Dih'uh'bus: Iejen va de schohnste boeweregoatn ihn zuudwestvloadern ih ollesins Dih'uh'bus. Tuh situweern owveege tusschen Ippuhr (iejen va nuuze bekehnste steejs) en Duh Kliettuh (iejen va nuuze oenbekehnste hehuhgtn) en >vorziejen vaneh fehrmuh vivver, lihduht zwinneparadis bie uutstek. Olliejenol voe duh maniejere woarup dattier olemoale horhanizeerd ih, zoej nor iejer kom'm! Muh zin wiedre vor olluhs bie Ipper buutn voe de dokteurs ehn d'apoteekers (doavoewern zimme bii'j'euvelland) ehnuus klihnstuh stikschuh is Duh Krommuhnelst, tuh kliejenuh om eh hehucht te zin ehn 't licht toen noh eiguhntlik in Vloamuhrting'oek. En om 't hiejel zot te moakn: nuuze vivver ih eh woaterreezirvwaar moh 't woatuhr dan de Dih'uh'busnoars zehvuh drinkn komt vahn Doewernik. Zukke diegn kuj toh olliejenuh moa bie nuus ehn! An de Vivver ej noh eh reeeduhlik restorrang oek, 't Vivverus.  Ahnduhruh bekehnduh plekkn: 'n Irhd, 'n Ollebast, Koewenuh's Reekuh ehn >nuuze groewetuh woaterverbihnding meh Zihlluhbeekuh, de Rattestihrtbeeke, oltegoare verzeeh'rs noh hin ohwvuh mihtuhr briejeht. Frettn ihn Dih'uh'bus kuh natteurlik niejolliejenuh in 't Vivverus. M'en oek noh n'Arluhkihng en 't Kobbetjuh, twieje biejenouwuhrs ehn driejuh bakkuhrs. Zuupn kuht oek, m'ehn noh wel eh kaffeej of tiejen'oovuhr voe nuuze viejertienoenduhrd inweunuhrs (voeweh duh latstn oewerlooguh wos dah beetuhr, m'addn toenst achtoenduhrd'ihnweuners ehn driejenviejertieg kaffeejs!). Guh ziejet uht, he ho bie nuus hin oenguhr ehn dust liejn! 
- Kihjem: heleh'n bie Smude [me kunn'n wiedre drikt owuren oj hiedre va de >streke ziet; dreeste zeht Diksmuide] ej doa e dijul va die parrohhies me va die vrimde naam'm. K pweizn daj da nowerst anders ku vinn, zukkn consentroatje da de vrimde e andre name hevn. k peizn ik mo an B`e`est (Beerst), Woooommmnn (Woumen), Vlazjele (Vladslo). Ejen va de schoenste i wel Keiem. M'en wiedre noh mindre beenowers e bakkrs of Dih'uh'bus e we zien wiedre me noh miendre. t Is doah eigluk niejent te doewun, mo de menschen zien doa noh nie azowuh hepresseert. 't Enujste da me wiedre en i uh kerkof va d'eijuste owerlohe. I Vlazjele kuj hiedre die beeln vinn'n woa dattre zukkn spil va hemakt is ejuhte moonn heleen. Je ziet hiedre da de duutsers ook uuzze parohhies weetn lihhn. Je zieh hiedre daj t nie moe loatn voe te kommn!
- Oetaeve: Vele valt erierover nie te zeggen, mo allez we goan toh en effort plasseren. Houtave vind je up twoalf km va Bruhhe, en fuftiene km va Ostende en liht up viere km va Wendune( Dus up e poar km va de zeejeje. We zien wieder me een stik of  vierhunderfuftig. Gemiddet 67.354 joar oet en doarmee zien de oedevandaaghe onze grotste vereeneging. De besten kok va Vlaandern weunt ier ook en et er zien restorang , nl. de Roeschaert en ook de Bruhse Streinzers (bekent va under lietje : zworte lola) en under kafeje iere. De joarlijkse rommelmarkt is den evenement van tjoar. Unander upmerkelijk feit is da Jacob van Maerlant in Houtaave is geboren. Je viendt hier ook vele schone boerderien. Je moe wel uppassen a je met den oto afkomt want der gebeuren ier vele zwoare aksidenten. Der zien der eir vele die ier met under klakken en under kloten tegn een boom rien. Hier noh een poar fotoos en links en toettin Houtaave http://www.culibel.be/Roeschaert.htm 
- Rekkem: 'n boeregat just an de franske grenze. Oat ter boel es an de grenze, ton est in Rekkem te doene (oajt nie gelooft, zok moa ne kji de latste brt-journoals up woa da'ter\par probleemn woarn an de grenze, van tienneneehn wost in Rekkem te doene). W'in in Rekkem naturlik noh mjir dan e grenze, der lopt wok 'n otostrade langs, die oak ne kji in't nieuws komt omda er spektuculaire kettingbotsingn gebeurn bevworbeeld. DE toeristisje attraksje van Rekkem is vanneigens de kerke; echt woar, een vree schone romoanse kerke, mjir nog, onzn paster et gezeid da di kerke bi den overgank van 1999 -> 2000, 'kerke van de moand' goa zin, ge kunt ol peinzn goe hoet ze wel moe zin doavur. Voe dreste kuj in Rekkem nog echte boerekarriern, wjin me koeien en ander natuurschoon bewundrn. Moar het evenment van 't joar is onz breughlkermesse, da es ginne zjiver, 't es een grwotte kermesse me ne stoet, odd'ambagtn, arcroboatn, woagnspeeln, stroattonjil, ne dressuurshow en boksotootjes en noh veel andre dingn. Pak dus den tring en kom noa Rekkem; oei da goa nie goan, tjinneste damme nie en in Rekkem zin rails ...
- Bruhhe: Voa de menschen die u ki wiln kennis maoken me de schoanste stad van 't land, kuk ik de volhende link anraoden. Der stoat doar informaotje ip over heden, verleden en nie te negliseren oak noh de toekomste. De menschen die\par ip zoek zien noar informaotje va de randhemeenten va bruhhe (Dizele, Lissewege,...) kun ier oak terechte. Up nao
Bruhhe twiduust en twe http://www.brugge.be/hmn.htm 
Nenh sih, eh poar dingn diet leevn eh bitje gemakkuhlikkuhr\par kunn'n moakn zodaj rapper jun droaj kuh vinn'n bie nus:
- oeloatist: kunt U mij vertellen hoe laat het is
- ohtostopdoewen: liften
- in villo riejen: fietsen
- olwaorist noar ippuhr: excuseert U ons, maar wij zijn op weg naar Ieper en zijn hopeloos verdwaald

Bekende Westvlamsche soewerten teetn:

Nu, je wit hiedre ook damme wiedre e nie t over treffn keuk'n. T held noh ossan "t simpelste mo t beste". Voe e bitje e overziht t'en, e kik d onderverdejult i hroensels e zwinnihsns. T is nie voe 't een of 't andre of voe vegitoarische zevre [we moetn wiedre doa ol nie va weet'n], me je zoet d'r ol hoeste va kriehn oj 't ziejut!!!

HROENSELS

- pattat'n meh tuh peele
- hefruutte chicongs

ZWINNIHSNS

M'eetn wiedre verre olles da a e zwinihn t'eetn is. Me kunn wiedre heweune nie zoendre die schowenu bejeste! Je hot gie toen ook ol deure en da vele va usch teetn me zwinnihsns te makn en et. 't Is heluk dan ze zinng in West Vlamsche cantusschen in Leuvn:
Het zwien is het schoonste der beesten,
wuk zoudn wiedre zien zonder t zwien
er is up al onse feeste
e goe stiksje van t zwien

Smout, vet, espe en spek
Hoofvleesj, kotelettn en pateeeeeee
sossissen e bloelink en vette derms,
scheutelvleesj en zwinnepoot
sossissen e bloelink en vette derms,
scheutelvleesj en zwinnepoot
en zwinnepooot
en zwinnepoot
en zwinnepoot
Pwoot, pwoot, .....
- vette dermns
- schelle van duh zeuge
- bloelienk & stuuttn meh smoet
- Karoten me boelie

DREESTE

- Kiekens me of zoender been
- Stampie of erappelstampers
- ennepot
- keunepattee
- Sekla eiers